Carnavalsvereniging De Rooie Rijers

Historie

DE ROOIE RIJERS door HENK TETTEROO (uit de Delftsche Courant van 14 maart 2003)

Vandaag ga ik in Kabbelgat op bezoek bij carnavalsvereniging De Rooie Rijers.
Nou ja, niet dat ik me, verkleed als zure zilverui of als rooie kroot in het bruisende feestgewoel ga storten. Nee, dat is niks voor mij.
Ik zou me vreselijk opgelaten voelen tussen al die ongein en lolbroekerij. Alsjeblieft, ga van m’n teen meteen en wijs me direct de nooduitgang!
Ik vraag uw aandacht voor iets anders. In de naam van deze Delftse club van pretletters en feestbeesten zitten twee voorbeelden van een taalverschijnsel waar ik het over wil hebben: ‘Rode’ verschijnt als ‘Rooie’ en ‘Rijders’ verschijnt als ‘Rijers’. Ik wil wedden dat dit voor veel mensen zo gewoon is dat ze er nooit bij stilgestaan zullen hebben. En toch gaat het hier om een streektaalverschijnsel; het is zeker geen Algemeen Nederlands. En ik wed ook dat bijna iedereen dit verschijnsel feilloos zal aanvoelen. Want wie bij een begrafenis verklaart: **Je mot eerbied voor de dooie hebbe**, spreekt zichzelf onmiddellijk tegen. En wie bij een sollicitatiegesprek zich laat ontvallen dat hij **tevreeë** is of dat hij **geen armoeiige indruk wil make**, gooit vermoedelijk alleen al door deze uitspraken zijn eigen glazen in.
De vakterm is de intervocalische d, dat is de d tussen twee klinkers in. Deze verschijnt onder andere in onze streek als een j-klank. Weliswaar komt dit in meer delen van Nederland voor, maar het is beslist niet algemeen.
In het begin van de zeventiende eeuw kwam het nog niet voor in onze streektaal. Dat laten de kluchten van G.C van Santen waarin de Delftse volkstaal van begin zeventiende eeuw werd weergegeven, zien. In mijn boek Kreen en gruizig heb ik aandacht geschonken aan de taal in deze kluchten.
Ik heb totnogtoe ruim veertig voorbeelden verzameld door te luisteren naar streektaalsprekers.
Een aantal ervan noem ik nu, gegroepeerd naar de klinker waarna ze te horen zijn:
* na een lange a-klank: **verraaie**, **laaie** (zowel het werkwoord als het zelfstandig naamwoord) **braaie** (braden), **maaie** (maden);
* na een lange e-klank: **tevreeë**, **geleeë**, **ze deeë);
* na een oe-klank: **poeier**, **goeie**, **broeie**;
* na een ei-klank: **tussebeie** (zo af en toe), **snije**, glije**;
* na een lange o-klank: **rooie**, **dooie**;
* na een ui-klank: luie (luiden), **duie** (duiden).
BROOIE
Een aantal ervan is inmiddels duidelijk verouderd; je zult deze vormen niet of bijna niet meer kunnen opvangen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan: **brooie** (broden), **bojem** (bodem; deze vorm staat nog in het Zoetermeers woordenboek), **tije** (tijden) en **verbooie** (verboden).
Andere zijn nog heel gangbaar. Denk bijvoorbeeld, behalve aan **Rooie Rijers**, aan ** breeë** (brede), **’t Breeë Durp (’s-Gravenzande), **pootje baaie** (deze woordgroep komt alleen in deze vorm voor) enzovoort. Dat sommige voorbeelden inmiddels verdwenen zijn, laat zien dat het verschijnsel op zijn retour is.
Er is een uitzondering op de regel. Tussen de ou-klank/de au-klank en de u-klank (de stomme e) hoor je de d als een w. Denk maar aan: **ouwe**, **houwe**, **huishouwe**, **ophouwe** en **gouwe ouwe**. **Ik wor wel ouwer maar nie gauwer**, zegt een oudere streektalige soms.
Ten slotte nog enkele sappige voorbeelden. In de tv-serie Toen was geluk heel gewoon verzucht ‘Gerard Cox’ op een bepaald moment: **Ik leg op de booiem van de afgrond**; het zal duidelijk zijn dat hij zich dan ontredderd voelt.
Dan is er:**Er is een dooie/ De klok heit gelooie** Er is een dode/de (kerk)klok heeft geluid. In dit verband past ook: **’t Kos meer van ’t luie as van ’t begrave**; dit betekent: als je het zo aanpakt, heb je weinig rendement. Deze twee uitspraken vinden hun oorsprong in het gebruik om de kerkklok te luiden bij de dood dan wel de begrafenis van iemand.

(Dit stuk uit de krant is door Henk Tetteroo welwillend en belangeloos beschikbaar gesteld aan onze Carnavalsvereniging n.a.v. ons 35 jarig bestaan.)